Tiparet e Rritjes Normale te Fëmijët

Ky është artikulli I dytë në serinë mbi rritjen normale të fëmijës.

• Vlerësimi I Rritjes

Vlerësimi i rritjes tek fëmijët fokusohet në veçoritë historike që lidhen me rritjen, matjen e saktë të parametrave të rritjes, përcaktimin e percentileve të rritjes për moshën dhe gjininë (përfshirë vlerësimin e proporcionalitetit) dhe vlerësimin e kurbës (trajektores) së rritjes

Marrja e kujdesshme e historisë së rritjes

Historia duhet të përfshijë:

• Pesha, gjatësia dhe perimetri i kokës në lindje
• Historia prenatale: infeksioni të nënës, ekspozimet intrauterine (cigaret, drogat, alkooli dhe toksina të tjera)
• Pikat në intervalin e rritjes
• Historia e kaluar mjekësore
• Historia dietike ( në ushqyerje)
• Historia e zhvillimit
• Rishikimi i sistemeve për simptoma të sëmundjeve sistemike (veçanërisht të vjella ose diarre)
• Historia familjare, duke përfshirë gjatësinë e prindërve, modelet e rritjes prindërore dhe kohën e fillimit të pubertetit tek prindërit (rritja e vonuar dhe/ose puberteti tek një prind sugjeron një vonesë konstitucionale të rritjes

Matjet e parametrave të fëmijës

Ekzaminimi fizik duhet të përfshijë matje të kujdesshme të peshës, gjatësisë dhe perimetrit të kokës. Për të përcaktuar percentilet e rritjes së fëmijës, pesha dhe gjatësia (ose gjatësia) duhet të hidhen në grafikun e duhur të rritjes në çdo vizitë të fëmijës së shëndetshëm dhe siç tregohet në intervalet midis vizitave [36,37].

• Pesha për gjatësinë duhet të hidhet në vizitat e fëmijëve nga lindja deri në 18 muaj .
• Perimetri i kokës duhet të matet e të hidhet në grafikët përkatës nga lindja deri në moshën 24 muajshe
• Indeksi i masës trupore (BMI) duhet të hidhet në vizitat e fëmijëve pas moshës dy vjeçare.

Matjet e sakta dhe kurba e rritjes mund të parandalojnë vlerësimin ose ndërhyrjen e panevojshme në një fëmijë që ka një model normal të rritjes (p.sh., një fëmijë kurba e gjatësisë së të cilit zhvendoset drejt kurbës të gjatësisë mesatare të prindërve në 12 – 15 muajt e parë) ose që ka një variant normal të rritjes (p.sh., një fëmijë me shtat të shkurtër familjar, shpejtësia e rritjes së të cilit është normale )

Grafikët e rritjes (Kurbat e Rritjes )

Grafiket e rritjes të zhvilluara nga Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) përshkruajnë rritjen normale nga lindja deri në pesë vjet në kushte optimale mjedisore, duke përfshirë ushqyerjen me gji, pra konsiderohen si një standard i rritjes. Grafikët e rritjes së OBSH-së – Grafikët e rritjes së OBSH-së bazohen në të dhënat nga Studimi i Referencës së Rritjes Multicentre, i cili kombinoi të dhëna gjatësore nga lindja deri në 24 muaj dhe të dhëna ndër-seksionale nga mosha 18 deri në 71 muaj [25]. Popullata e studimit përfshinte 8440 foshnja të shëndetshme të ushqyera me gji dhe fëmijë të vegjël nga prejardhje të ndryshme etnike dhe mjedise kulturore (Brazil, Gana, Indi, Norvegji, Oman, Shtetet e Bashkuara). Popullata e studimit u zgjodh për të pasqyruar një standard për fëmijët që jetojnë në kushte optimale mjedisore.

Grafikët e rritjes së OBSH-së janë standarde të rritjes që përshkruajnë se si fëmijët e shëndetshëm duhet të rriten në kushte optimale [24]. Ato synohen të përdoren për të gjithë fëmijët, pavarësisht nga përkatësia etnike, statusi socio-ekonomik dhe lloji i të ushqyerit. Megjithatë, ato mund të mos jenë të përshtatshme për të gjitha popullatat [39,40].

Në vitin 2010, CDC rekomandoi që tabelat e rritjes së OBSH-së të përdoren për fëmijët më të vegjël se 24 muaj [24]. Grafikët e rritjes së OBSH-së janë në dispozicion në faqen e internetit të CDC dhe faqen e internetit të OBSH-së. Grafikët e peshës, gjatësisë, perimetrit të kokës dhe peshës për gjatësi për djemtë dhe vajzat e moshës zero deri në dy vjeç janë riprodhuar këtu; ato mund të printohen për përdorim në praktikën klinike.

Për djemtë e moshës zero deri në dy vjeç:

Pesha për moshën

Gjatësia për moshën

Perimetri i kokës për moshën

Peshë për gjatësi

Grafikët që kombinojnë këto kthesa janë gjithashtu të disponueshme dhe mund të jenë më praktike për përdorim klinik:

• Pesha-për-moshë dhe gjatësi-për-moshë tek djemtë
• Pesha-për-gjatësi dhe perimetri i kokës-për-moshë tek djemtë

Për vajzat e moshës zero deri në dy vjeç:

• Pesha për moshën
• Gjatësia për moshën
• Perimetri i kokës për moshën
• Peshë për gjatësi

Grafikët që kombinojnë këto kthesa janë gjithashtu të disponueshme dhe mund të jenë më praktike për përdorim klinik:

• Pesha-për-moshë dhe gjatësi-për-moshë tek vajzat
• Pesha-për-gjatësi dhe perimetri i kokës-për-moshë tek vajzat

Grafikët e rritjes së OBSH-së tregojnë një normë më të shpejtë rritjeje për tre muajt e parë të jetës sesa grafikët e rritjes së CDC [24]. Kur vizatohen në grafikët e rritjes së OBSH-së, foshnjat e ushqyera me formulë zakonisht duket se kanë shtim të ngadaltë në peshë gjatë kësaj periudhe kohore (figura 1). (Shih ‘Efektet e metodës së të ushqyerit’ më lart.)

Ato mund të aplikohen për të gjithë fëmijët kudo, pavarësisht nga përkatësia etnike, statusi socio-ekonomik dhe lloji i të ushqyerit.

Z- score përshkruajnë shkallën në të cilën një matje devijon nga mesatarja e një popullate . Standardi i rritjes së OBSH-së përdor Z- score për të përcaktuar diapazonin normal dhe kufijtë për të përcaktuar rritjen jonormale, ndërsa referenca e rritjes CDC përdor percentilet .

Grafikët e rritjes së CDC -. Grafikët e rritjes së CDC/NCHS u rishikuan në vitin 2000 për të përfshirë një popullsi më të larmishme etnike dhe më shumë foshnja të ushqyera me gji. Grafikët e CDC/NCHS janë nxjerrë kryesisht nga të dhënat nga Anketa Kombëtare e Ekzaminimit të Shëndetit dhe Ushqimit, e cila ka mbledhur periodikisht gjatësinë, peshën dhe informacione të tjera shëndetësore mbi popullsinë e Shteteve të Bashkuara që nga fillimi i viteve 1960. Si të tilla, tabelat e CDC-së janë tabela referencë, të cilat përshkruajnë rritjen e fëmijëve në Shtetet e Bashkuara gjatë një periudhe afërsisht 30-vjeçare (1963-1994) [24].

CDC rekomandon që tabelat e rritjes CDC/NCHS të përdoren për fëmijët e moshës 2 deri në 19 vjeç, por që tabelat e OBSH-së të përdoren për fëmijët më të vegjël se dy vjeç [24]; ato mund të printohen për përdorim klinik.

Për djemtë nga 2 deri në 20 vjeç:

• Pesha për moshën
• Gjatësia për moshën
• Grafikët që kombinojnë këto kthesa janë gjithashtu të disponueshme dhe mund të jenë më praktike për përdorim klinik:
• Pesha-për-moshë dhe shtat-për-moshë tek djemtë
• BMI-për-moshën

Kategoritë e rritjes jonormale (nënpeshë/mbipeshë/obezitet, shtat i shkurtër/gjatë) janë të ngjashme, por nuk korrespondojnë saktësisht. Në grafikët e OBSH-së, diapazoni normal përkufizohet si Z- score midis -2,0 dhe +2,0 (dmth., midis më poshtë -2 devijimeve standarde [SD] dhe +2 SD), që korrespondon me diapazonin midis percentilit 2,3 dhe 97 .

Specifikat për Moshat 0 deri në 2 vjeç

Qëndra për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC) rekomandojnë përdorimin e kurbave të bazuara në standardet e rritjes së fëmijëve të OBSH për foshnjat dhe të vegjlit nën moshën dy vjeç .

• Gjatësia shtrirë
• Pesha
• Pesha për gjatësi
• Perimetri i kokës

Grafikët që kombinojnë këto kurba janë gjithashtu të disponueshëm dhe mund të jenë më praktikë për përdorim klinik:

• Pesha për moshën dhe gjatësinë për moshën (femra, meshkuj)
• Pesha për gjatësi dhe perimetri i kokës (femra, meshkuj)

Në këto diagramë të OBSH-së, diapazoni normal përgjithësisht përkufizohet si midis devijimeve standarde -2 (SD) dhe +2 SD (dmth. Z- sçore midis -2.0 dhe +2.0), që korrespondon afërsisht me përqindjet e 2-të dhe 98-të.

Specifikat për fëmijët > 2 ( dy) vjeç

CDC rekomandon përdorimin e grafikëve të rritjes së CDC / Qendrës Kombëtare për Statistikat Shëndetësore (NCHS) [1,6].

• Femrat dhe meshkuj (te veçanta)
• Lartësia (në këmbë)
• Pesha
• Indeksi i masës trupore (BMI)

Grafikët që kombinojnë këto kurba janë gjithashtu të disponueshëm dhe mund të jenë më praktike për përdorim klinik:

• Pesha për moshën dhe Gjatësinë për moshën (femra, meshkuj)
• BMI (femra, meshkuj)

Në këto tabela, diapazoni normal përgjithësisht përkufizohet si ndërmjet percentilit së 5-të dhe 95-të, megjithëse përdoren gjithashtu kategori shtesë (p.sh., përcaktimi i një kategorie “mbipeshë” midis percentilit të 85-të dhe 95-të).

Kurbat e mësipërme gjatesi për-moshë pasqyrojnë fëmijët me kohë mesatare të zhvillimit të pubertetit

Prematuriteti

Pasqyrimi i rritjes së fëmijeve prematurë mund të bëhet me grafikët standartë vetëm pasi të jenë korrigjuar parametrat e rritjes për moshën gestacionale ,por s’ka konsensus se sa gjatë do të vazhdojë ky korrigjim

Kategori të vecanta fëmijësh si psh .me S.Down , S.Turner ,S.Williams ,Achondroplasi ,Prader -Willi , S. Rett

Proporcionaliteti

Proporcionaliteti është shkalla në të cilën parametrat individualë të rritjes lidhen me njëri-tjetrin. Masat e proporcionalitetit janë të dobishme si “screen “ të statusit të të ushqyerit, për të diagnostikuar mbipeshën dhe obezitetin dhe për të bërë diagnozë diferenciale për shtat të shkurtër ose të gjatë. Vlerësimi i proporcionalitetit është veçanërisht i dobishëm kur parametrat e rritjes janë jonormale.

Pesha për gjatësi

Pesha për gjatësi duhet të vihet në grafik tek fëmijët midis moshës zero dhe dy vjeç(0-2 vjeç) [36]. Një peshë për gjatësi ndërmjet percentilit 2.3 dhe 97.7 pasqyron variacion normal, ndërsa një peshë për gjatësi më pak se percentili 2.3 ose më e madhe se percentili 97.7 mund të tregojë respektivisht nënushqyerje ose obezitet [24].

Rritja e shpejtë e peshës për gjatësi nga zero në gjashtë muajsh shoqërohet me një rrezik në rritje të obezitetit në moshën tre vjeç [51]. Në mënyrë të ngjashme, kapërximi i ≥2 percentile kryesore të peshës për gjatësi (p.sh., 10, 25, 50, 75, 90) përpara moshës dy vjeç shoqërohet me rrezik të shtuar të obezitetit në moshën pesë vjeç, veçanërisht te fëmijët me ngjyrë krahasuar me fëmijët e bardhë. në Shtetet e Bashkuara [52]. Pesha për gjatësi (ose peshë për lartësi) zakonisht është normale tek fëmijët që kanë vonesë të rritjes konstitucionale ose shtat të shkurtër familjar. (Shih ‘Variantet e normales’ më lart.)

Indeksi i masës trupore

BMI karakterizon raportin relativ midis peshës së fëmijës dhe gjatësisë në katror. BMI duhet të llogaritet për fëmijët më të mëdhenj (> 2 vjeç )se dy vjeç [36]. BMI është një parashikues i vlefshëm i dhjamosjes dhe standardi më i mirë klinik për përcaktimin e obezitetit. Percentili i BMI mund të përdoret si një mjet kontrolli për nënushqyerjen dhe për të diagnostikuar mbipeshën dhe obezitetin

Një fëmijë me BMI më të vogël se percentile i 15-të është “në rrezik” për kequshqyerje

Një fëmijë me BMI ndërmjet percentilit të 85 dhe <95 -të klasifikohet si mbipeshë, dhe një fëmijë me BMI ≥ percentili I 95-të klasifikohet si obez. Obeziteti i rëndë (klasa II) përkufizohet si >120 përqind e vlerës së percentilit të 95-të, ose një BMI >35 kg/m2; BMI-të në këtë diapazon mund të hidhen në grafikë tw veçantë të rritjes për djemtë dhe vajzat.

Në ekstremet (> përqindja e 97-të ose < përqindja e 3-të), diferencat e vogla në percentile përfaqësojnë dallime klinikisht të rëndësishme në BMI. Në këto ekstreme, rezultati z-score është një pasqyrim më i saktë se sa shumë matja devijon nga mesatarja dhe është një mjet i dobishëm për gjurmimin e ndryshimeve

Përmasat e trupit

Përmasat e trupit ndryshojnë gjatë rritjes fetale dhe pas lindjes [55]. Përshkruesit më të përdorur të përmasave të trupit janë raporti i segmentit të sipërm të trupit me segmentin e poshtëm të trupit dhe raporti i hapjes së krahëve me lartësinë.

Segmenti i sipërm / segmentin e poshtëm

Raporti i segmentit të sipërm ndaj segmentit të poshtëm (raporti US/LS) është i dobishëm në dallimin midis shkaqeve të shtatit të shkurtër ose të gjatë dhe në dallimin e rritjes disproporcionale nga papjekuria [56].

Segmenti i poshtëm matet nga simfiza pubike deri në sipërfaqen plantare të këmbës. Segmenti i sipërm llogaritet duke zbritur segmentin e poshtëm nga gjatësia e fëmijës. Raportet e përafërta normale janë si më poshtë [55]:

• Lindja – 1.7
• 3 vjet – 1,33
• 5 vjet – 1.17
• 10 vjet – 1.0
• >10 vjet – <1.0

Raporti US/LS është I rritur tek fëmijët me rakit, akondroplazi dhe sindromë Turner (për shkak të zvogëlimit të gjatësisë së gjymtyrëve) dhe ulet në ata me sindromën Marfan (për shkak të rritjes së gjatësisë së gjymtyrëve).

Hapja (shtrirja ) e krahëve me lartësinë

Hapësira e krahut është distanca midis majave të gishtërinjve të mesëm kur krahët ngrihen në një pozicion horizontal [57]. Në lindje, hapësira e krahut është zakonisht më e vogël se gjatësia (me të paktën 2.5 cm) [55]. Përafërsisht në moshën 10 vjeç te djemtë dhe 12 vjeç te vajzat, gjatësia e krahut tejkalon lartësinë [55,57]. Hapësira e krahut është 0 deri në 5 cm më e madhe se lartësia në afërsisht tre të katërtat e fëmijëve të shëndetshëm, 5 deri në 10 cm më e madhe në afërsisht një të katërtën dhe ≥10 cm më e madhe në afërsisht 1 përqind [58].

Raporti midis shtrirjes së krahëve ndaj lartësisë është i dobishëm në identifikimin e rasteve me një disproporcion midis gjymtyrëve dhe trungut (p.sh., sindroma Marfan, në të cilën shtrirja e krahut zakonisht e kalon lartësinë me të paktën 5 cm) [58]

PËRMBLEDHJE

• Rritja mund të ngadalësohet ose përshpejtohet nga një sërë shkaktarësh . Ndryshimet në rritje mund të jenë shenja e parë e një patologjie (p.sh. sëmundje inflamatore të zorrëve, hiperkortizolizëm, mosfunksionim i tiroides) [59-61].
• Rritja normale e njeriut ka karakter pulsues. Periudhat e rritjes së shpejtë ndahen nga periudha rritje të pa matshme. Rritja është gjithashtu sezonale, me shpejtësi të rritjes më të shprehur gjatë muajve të pranverës dhe verës.
• Shpejtësia e rritjes, ndryshimi në rritje me kalimin e kohës, është një indikator më i ndjeshëm i rritjes sesa një matje e vetme.
• Në krahasim me foshnjat që ushqehen me formulë, foshnjat e ushqyera me qumësht gjiri fitojnë peshë relativisht shpejt gjatë tre – katër muajt e parë të jetës dhe relativisht ngadalë më pas.
• Pesha dhe gjatësia duhet të hidhen në grafikun e duhur në çdo vizitë të fëmijës së shëndetshëm. Perimetri i kokës dhe pesha për gjatësi duhet të aplikohen për fëmijët më të vegjël se dy vjeç dhe indeksi i masës trupore (BMI) për fëmijët më të mëdhenj se dy vjeç. Përpilimi i saktë i kurbës së rritjes mund të parandalojë vlerësimin ose ndërhyrjen e panevojshme të një fëmije që ka një model normal të rritjes.
• Grafikët e rritjes së Organizatës Botërore të Shëndetësisë duhet të përdoren për foshnjat dhe fëmijët nën moshën 24 muajshe, pavarësisht nga mënyra e të ushqyerit.
• Rritja e foshnjave të parakohshme mund të hidhet në grafikët standartw të rritjes pas korrigjimit të parametrave të rritjes për moshën gestacionale (duke zbritur numrin e javëve që fëmija ishte i parakohshëm nga mosha pas lindjes së fëmijës në kohën e vlerësimit). Megjithatë, nuk ka konsensus për sa kohë do të vazhdojë një korrigjim i tillë. Shkalla dhe kohëzgjatja e ” catch-up growth ” mund të ndryshojë në varësi të moshës gestacionale, peshës së lindjes, racës/etnisë dhe faktorëve të tjerë.
• Vlerësimi i proporcionalitetit (zakonisht si peshë për gjatësi ose BMI) është i dobishëm si një “screening” i statusit nutricional , për të diagnostikuar mbipeshën dhe obezitetin dhe për të krijuar një diagnozë diferenciale për shtatin e shkurtër ose të gjatë. Vlerësimi i proporcionalitetit është veçanërisht i dobishëm kur parametrat e rritjes janë jonormale.

Referenca

1. Lifshitz F, Cervantes CD. Short stature. In: Pediatric Endocrinology, Lifshitz F (Ed), Marcel Dekker, New York 1996. p.3.
2. Touwslager RN, Gielen M, Derom C, et al. Determinants of infant growth in four age windows: a twin study. J Pediatr 2011; 158:566.
3. HEALY MJ, LOCKHART RD, MACKENZIE JD, et al. Aberdeen growth study. I. The prediction of adult body measurements from measurements taken each year from birth to 5 years. Arch Dis Child 1956; 31:372.
4. Tanner JM. Fetus into Man: Physical Growth from Conception to Maturity, Harvard University Press, Cambridge 1989.
5. Ong KK, Ahmed ML, Emmett PM, et al. Association between postnatal catch-up growth and obesity in childhood: prospective cohort study. BMJ 2000; 320:967.
6. Adair LS. Size at birth predicts age at menarche. Pediatrics 2001; 107:E59.
7. Lampl M, Johnson ML, Frongillo EA Jr. Mixed distribution analysis identifies saltation and stasis growth. Ann Hum Biol 2001; 28:403.
8. Lampl M, Veldhuis JD, Johnson ML. Saltation and stasis: a model of human growth. Science 1992; 258:801.
9. Thalange NK, Foster PJ, Gill MS, et al. Model of normal prepubertal growth. Arch Dis Child 1996; 75:427.
10. Gelander L, Karlberg J, Albertsson-Wikland K. Seasonality in lower leg length velocity in prepubertal children. Acta Paediatr 1994; 83:1249.
11. van Dommelen P, de Gunst M, van der Vaart A, et al. Growth references for height, weight and body mass index of twins aged 0-2.5 years. Acta Paediatr 2008; 97:1099.
12. Estourgie-van Burk GF, Bartels M, Boomsma DI, Delemarre-van de Waal HA. Body size of twins compared with siblings and the general population: from birth to late adolescence. J Pediatr 2010; 156:586.
13. Crossland DS, Richmond S, Hudson M, et al. Weight change in the term baby in the first 2 weeks of life. Acta Paediatr 2008; 97:425.
14. Macdonald PD, Ross SR, Grant L, Young D. Neonatal weight loss in breast and formula fed infants. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed 2003; 88:F472.
15. Wright CM, Parkinson KN. Postnatal weight loss in term infants: what is normal and do growth charts allow for it? Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed 2004; 89:F254.
16. Paul IM, Schaefer EW, Miller JR, et al. Weight Change Nomograms for the First Month After Birth. Pediatrics 2016; 138.
17. Whitehead RG, Paul AA. Growth charts and the assessment of infant feeding practices in the western world and in developing countries. Early Hum Dev 1984; 9:187.
18. Dewey KG, Heinig MJ, Nommsen LA, et al. Growth of breast-fed and formula-fed infants from 0 to 18 months: the DARLING Study. Pediatrics 1992; 89:1035.
19. Hediger ML, Overpeck MD, Ruan WJ, Troendle JF. Early infant feeding and growth status of US-born infants and children aged 4-71 mo: analyses from the third National Health and Nutrition Examination Survey, 1988-1994. Am J Clin Nutr 2000; 72:159.
20. Kramer MS, Guo T, Platt RW, et al. Feeding effects on growth during infancy. J Pediatr 2004; 145:600.
21. Dewey KG, Peerson JM, Brown KH, et al. Growth of breast-fed infants deviates from current reference data: a pooled analysis of US, Canadian, and European data sets. World Health Organization Working Group on Infant Growth. Pediatrics 1995; 96:495.
22. Cole TJ, Paul AA, Whitehead RG. Weight reference charts for British long-term breastfed infants. Acta Paediatr 2002; 91:1296.
23. Dewey KG. Growth patterns of breastfed infants and the current status of growth charts for infants. J Hum Lact 1998; 14:89.
24. Grummer-Strawn LM, Reinold C, Krebs NF, Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Use of World Health Organization and CDC growth charts for children aged 0-59 months in the United States. MMWR Recomm Rep 2010; 59:1.
25. World Health Organization. The WHO child growth standards. Available at: www.who.int/childgrowth/standards/en/ (Accessed on February 21, 2008).
26. Mei Z, Ogden CL, Flegal KM, Grummer-Strawn LM. Comparison of the prevalence of shortness, underweight, and overweight among US children aged 0 to 59 months by using the CDC 2000 and the WHO 2006 growth charts. J Pediatr 2008; 153:622.
27. van Dijk CE, Innis SM. Growth-curve standards and the assessment of early excess weight gain in infancy. Pediatrics 2009; 123:102.
28. Smith DW, Truog W, Rogers JE, et al. Shifting linear growth during infancy: illustration of genetic factors in growth from fetal life through infancy. J Pediatr 1976; 89:225.
29. Mei Z, Grummer-Strawn LM, Thompson D, Dietz WH. Shifts in percentiles of growth during early childhood: analysis of longitudinal data from the California Child Health and Development Study. Pediatrics 2004; 113:e617.
30. Greulich WW, Pyle SI. Radiographic Atlas of Skeletal Development of the Hand and Wrist, Stanford University Press, Stanford 1950.
31. Tanner JM, Whitehouse RH, Cameron N, et al. Assessment of Skeletal Maturity and Prediction of Adult Height (TW2 Method), Academic Press, London 1983.
32. Tanner JM, Goldstein H, Whitehouse RH. Standards for children’s height at ages 2-9 years allowing for heights of parents. Arch Dis Child 1970; 45:755.
33. Swaiman, KF. Neurologic examination of the term and preterm infant. In: Pediatric Neurology: Principles and Practice, 4th ed, Swaiman, KF, Ashwal, S, Ferriero, DM (Eds), Mosby, St. Louis 2006. p.48.
34. Fujimura M, Seryu JI. Velocity of head growth during the perinatal period. Arch Dis Child 1977; 52:105.
35. Hall, JG, Froster-Iskenius, UG, Allanson, JE. Head circumference (occipitofrontal circumference, OFC). In: Handbook of Physical Measurements. Oxford University Press, New York 2007. p.72.
36. Bright Futures/American Academy of Pediatrics. Recommendations for Preventive Pediatric Health Care – Periodicity Schedule. www.aap.org/en-us/professional-resources/practice-support/Pages/PeriodicitySchedule.aspx (Accessed on February 25, 2020).
37. Canadian Task Force on Preventive Health Care, Parkin P, Connor Gorber S, et al. Recommendations for growth monitoring, and prevention and management of overweight and obesity in children and youth in primary care. CMAJ 2015; 187:411.
38. de Onis M, Onyango A, Borghi E, et al. Worldwide implementation of the WHO Child Growth Standards. Public Health Nutr 2012; 15:1603.
39. Hui LL, Schooling CM, Cowling BJ, et al. Are universal standards for optimal infant growth appropriate? Evidence from a Hong Kong Chinese birth cohort. Arch Dis Child 2008; 93:561.
40. Wright C, Lakshman R, Emmett P, Ong KK. Implications of adopting the WHO 2006 Child Growth Standard in the UK: two prospective cohort studies. Arch Dis Child 2008; 93:566.
41. Engle WA, American Academy of Pediatrics Committee on Fetus and Newborn. Age terminology during the perinatal period. Pediatrics

Ky është artikull ekskluziv i Shoqatës MIA, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”. Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “SHoqata MIA” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.

Ky artikull u realizua me mbështetjen e Fondacionit Shoqëria e Hapur për Shqipërinë. Mendimet dhe opinionet e shprehuara në të i përkasin autorëve dhe nuk përkojnë domosdoshmërisht me qëndrimet e Fondacionit.